به دليل نيش‌هاي دردناکي که زنبورعسل و وحشي دارند ، اغلب با يکديگر اشتباه گرفته مي‌شوند.تفاوت زنبورعسل و زنبور وحشي در نيش زدن در اين است که زنبورعسل وقتي تحريک شود، نيش ميزند اما زنبور وحشي به صورت طبيعي به نيش زدن گرايش دارند. از ديگرتفاوت زنبورعسل و زنبور وحشي اين است که زنبور وحشي مي‌توانند چند بار نيش بزند در حالي که زنبورعسل بعد از يک بار نيش زدن مي‌ميرد.
تشخيص اين دو نوع زنبور نيز از دو جهت اهميت دارد:
تفاوت‌هاي فيزيکي تا حدودي شناسايي آنها را راحت‌تر مي‌کند. به‌عنوان مثال زنبورهاي عسل حدود 10 تا 20 ميليمتر طول دارند، رنگ بدن برخي کاملا سياه و برخي ديگر قهوه‌اي مايل به نارنجي با خط‌هاي زرد است. يکي از ويژگي‌هاي ظاهري مهم زنبورعسل اين است که روي بدن آنها مو ديده مي‌شود اما بدن زنبور وحشي نرم و صاف و پوست آنها اغلب شفاف است. بخش مياني تنه زنبور وحشي نيز نسبت به زنبورعسل باريک‌تر است. آنها مشخصا چهار بال دارند و براحتي مي‌توان رنگ شفاف پوست آنها را با الگوهاي مختلف زرد و سياه تشخيص داد.
تفاوت زنبورعسل و زنبور وحشي در نوع زيست و زيستگاه بسيار زياد است. فرضا کلوني زنبورعسل گاه تا مرز 75 هزار زنبور مي‌رسد در حالي که کلوني زنبور وحشي بندرت به مرز 10 هزار زنبور مي‌رسد. در زنبور وحشي، ملکه آشيانه را براي کلوني خود مي‌سازد، در حالي که در کلوني زنبورعسل اين وظيفه را زنبورهاي کارگر به عهده دارند. زنبور وحشي به خواب زمستاني مي‌رود و پاييز سال بعد لانه جديد بنا مي‌کند، در حالي که زنبورعسل اينگونه نيست.
در صورت شروع غارت بايد اولا فوري بررسي را قطع و سر کندوها را گذاشت. ثانيا سوراخ پرواز همان کندو را براي 3 روز تنگ کرد تا آنجا که بيش از 2 الي 3 زنبور نتواند از آن عبور کنند. بررسي با ترازو و يا قپان با وجود پر زحمت بودن ، خطرغارت را به کلي از بين مي برد. در اينجا هم تنها اولين بررسي بهتر است با باز کردن کندوها انجام گيرد و نتيجه از لحاظ کفايت و کمبود غذا در شناسنامه هر کندو و يا در يک دفترچه نوشته شود. از اين تاريخ تا اوايل فروردين کندوها را هر دو هفته يکبار وزن کرده و باز در دفترچه کنار وزن هاي قبلي مي نويسند تا بتوانند از مقايسه وزن ها با هم نتيجه بگيرند. يکي از سرمايه هاي بزرگ زنبور دار شان هايي است که وي بايد هميشه به صورت ذخيره در اختيار داشته باشد. اين قاب ها معمولا در انبار مخصوصي نگهداري مي شوند.
براي اينکه دست پروانه موم خوار از آنها کوتاه باشد و موش ها هم که علاقه زيادي به گرده گل ذخيره شده در شان ها دارند نتوانند شان ها را خراب ، تکه پاره و براي زنبور دار و جمعيت ها غيرقابل استفاده کنند اين سرمايه پر بها در اشکاف مخصوصي که براي همين منظور درست شده نگهداري مي کنيم . با استفاده از گرماي هوا کندوها را تميز مي کنند. براي اين کار تک تک کندوها را باز کرده موم ها و بره موم هائي که به چهار ديوار و کف کندو چسبيده اند را به کمک يک کاردک جدا و در گوشه اي جمع مي کنند اما بايد اين کار خيلي سريع انجام گيرد تا غارت شروع نشود. تمام شان هاي سياه و غيرقابل استفاده را از کندو برداشته همراه تکه هاي مومي که در جريان سال و همچنين هنگام تميزکردن کندوها جمع آوري گرديده براي ذوب و تصفيه که مي تواند در اواخر همين ماه انجام گيرد در محلي مطمئن گذاشته مي شوند. موم ها هر چه زودتر تصفيه شوند بهتر است تا کرم موم خوار نتواند آنها را بخورد. قيمت موم در ايران خيلي گران و حدود 3 برابر عسل است.
اولين اقدامات براي گرم نگهداشتن کندو اينست که روي قاب ها در داخل کندو يک پارچه کتاني دو لا و روي آنها نيز مقداري رومه مي گذارند تا گرما در داخل کندو حفظ شده و از راه درزهاي سقف آن خارج نگردد و در نتيجه تامين و ثابت نگهداشتن آن براي زنبورها اشکالي بوجود نياورد. استفاده از نايلون به جاي پارچه توصيه نمي شود چون نايلون مانع خروج بخار آب از کندو شده کپک زدگي شان ها را تشديد مي نمايد. آخرين کار زنبوردار تنگ کردن کندوها و همچنين سوراخ پروازشان است. سوراخ پرواز مي تواند سراسري باشد ولي بايد ارتفاعش از 7 ميليمتر نکند. کوچکترين موش ها هم نمي توانند از چنين سوراخ پروازي عبور کنند. در مناطقي که رطوبت هوا زياد است و شان ها داخل کندوها زمستان کپک مي زنند سوراخ پرواز را بايد سراسري گرفت. در اين ماه هم بايد مواظب غارت بود که زنبورها به دليل بيکاري آمادگي زيادي براي غارت دارند.
زنبوردار مي تواند به راحتي از هم اکنون قدرت جمعيت هاي هر کندو را در اوايل سال آينده پيش بيني کند. براي اين کار با ديدن تعداد خيلي زياد زنبورها در هر کندو در ماه مهر گول نمي خورد. اين قدرت آنها يک قدرت دروغي است. چون تعداد زيادي از اين زنبورها به دليل بهاري و تابستاني بودن بايد از بين بروند پس فقط به تخم ها و لاروها به خصوص لاروهاي سرپوشيده توجه کنيد. اگر تعدادشان زياد باشد آن جمعيت در اوايل بهار آينده قوي خواهد بود و اگر کم باشد ضعيف. زنبورهائي که در اين ماه متولد مي گردند از زنبورهاي متولد شده در مرداد و مهر زيادتر عمر مي کنند و اغلب تا ارديبهشت زنده مي مانند.
زنبوردار حتما بايد در نظر گرفته و با زنبورهايش با تقويم خودشان کار کند نه با تقويم ما ، تقويم سالانه زنبورها با تقويم سالانه ما 5 ماه تفاوت زماني نشان مي دهد. اين وضع و اين تفاوت براي زنبوردار فوق العاده مهم است. در اين ماه معمولا شدت گرماي تابستاني مي شکند. هوا رو به اعتدال مي گذارد. با اينکه هنوز سرد نشده ولي ديگه از آن گرماي شديد تابستاني خبري نيست. شب ها در نقاط مرتفع کشور ما در اطراف شهرهايي مانند اردبيل، همدان، دماوند و اراک هم سرد مي شود. زنبورها با حس کردن اوضاع کم کم خودشان را براي زمستان آماده مي کنند. ملکه مرتب از تعداد تخم هايي که در 24 ساعت مي گذارد مي کاهد. زنبوردار با ادامه تغذيه زمستاني سعي مي کند که از شدت کاستن تخم ريزي تا آنجا که ممکن باشد جلوگيري کند. چون زنبورهايي که از اين به بعد متولد مي شوند پاييز و زمستان و حدود يک ماه از بهار را در جمعيت مي گذرانند. جمعيت در اواخر زمستان و فروردين ماه هر چه قوي تر باشد موفق تر بوده و عسل زيادتري به کندو مي آورد. جلوگيري از کم شدن تعداد تخم هايي که ملکه روزانه در اين ماه مي گذارد به کمک تغذيه زمستاني براي رسيدن به همين هدف نيز هست. البته هدف اصلي تامين ذخيره زمستاني جمعيت ها مي باشد.
براي تغذيه در اين ماه از شربتي استفاده مي شود که با نسبت 2 کيلو شکر و 1 ليتر آب تهيه مي گردد. بعضي ها نسبت 3 کيلو شکر و 2 ليتر آب را ترجيح مي دهند که اين هم صحيح است. اگر به اين شربت ها در مقابل هر ليتر آب يک الي 2 قاشق غذا خوري عسل اضافه شود زنبورها آن را بهتر قبول مي کنند و اگر آن را با مقداري دارو ضد بيماري نوزما مثل فوماژيلين مخلوط شود با بيماري مزبور مبارزه شده و زنبورها زمستان را سالم تر مي گذرانند و از مرگ و مير زمستاني نسبتا جلوگيريي مي شود. پس از پايان تغذيه زمستاني زنبوردار ناگاه ملتفت خواهد شد که جمعيت ها به شدت ضعيف شده و از اين وضع سخت ناراحت مي شود. مثلا کندوهايي که در آغاز تغذيه 20 قاب پر از زنبور داشته اند، در پايان آن تعداد قاب هاي پر از زنبورشان به 14 عدد هم نمي رسد. اين جريان کاملا طبيعي است و جاي ناراحتي نيست. چه هنگام شروع تغذيه بيشترين تعداد زنبورهاي جمعيت را زنبورهاي بهاري و تابستاني تشکيل مي دادند که در جريان جمع آوري و غليظ کردن شربت تلف شده و از بين رفته اند و در پايان تغذيه تعداد کمتري از آنها هنوز باقي مانده و بقيه شان زنبورهاي زمستاني مي باشند. اينست که جمعيت نسبتا ضعيف گرديده است. زنبورهاي بهاري و تابستاني که به هر حال بايد از بين بروند چه بهتر که هر چه زودتر حذف شوند.
وقتي که تعداد قاب هائي که دو طرفش پر از زنبور باشد به حدود 10 قاب تقليل يافت طبقه دوم را برمي دارند و هر زمان به 8 عدد يا کمتر رسيد کندو را تنگ مي کنند در بعضي از زنبورداري ها طبقه دوم را هرگز برنمي دارند. اين عمل بيشتر در مناطقي توصيه مي شود که در آنجا بعضي از سال ها هواي سرد در وسط زمستان ناگهان گرم مي شود بطوري که خوشه زمستاني در داخل کندو بازشده زنبورها پرواز و ملکه تخمگذاري را شروع مي نمايد و اين گرما مثلا حدود 2 هفته ادامه مي يابد ناگهان دوباره هوا سرد مي شود و حتي اغلب برف هم مي بارد زنبورها با ناچار تخم و لاروها را رها کرده به خوشه زمستاني برمي گردند. لاروهاي خارج مانده از خوشه در اثر سرما داخل سلول ها مرده و مي گندند. عفونتي که ايجاد مي شود جمعيت و زنبورهايش را ناراحت مي کند. به علاوه کلي از زحمات ملکه و جمعيت هدر مي رود و حال آنکه در کندوهاي 2 طبقه معمولا خوشه ها باز نمي شود و در نتيجه چنين مسئله اي پيش نمي آيد.
زنبورعسل عادت به تميزي فوق العاده دارد و هيچ نوع کثافتي را در داخل کندو تحمل نمي کند. حتي دفع مدفوع را تنها در خارج از کندو و در حال پرواز انجام مي دهد. در حالت عادي زماني که مرگش را حس کرده و به خارج از کندو پرواز مي کند و ديگر برنمي گردد. تنها زماني داخل کندو مي ميرد که مرگش ناگهاني باشد. مثلا از زنبور ديگري نيش خورده و فرصت پرواز به خارج از کندو را نداشته باشد . جمعيت هاي ضعيف را نخست با يک بچه مصنوعي متحد کرده آنگاه تغذيه زمستاني را شروع مي کنند. اگر بچه مصنوعي در زنبورستان نبود با يک جمعيت قوي هم همين کار را مي توان کرد. ولي جمعيت هاي ضعيف را در زمستان نبايد در زنبورستان تحمل نمود چون به راحتي انواع و اقسام بيماري ها را گرفته و داخل زنبورستان پخش مي کنند.
زنبورستان بايد تا اواسط اين ماه از وجود زنبورهاي نر کاملا پاک شده باشد. هرگاه در اواخر زنبورداري شهريور ماه و اوايل مهر ماه در کندوئي زنبورهاي نر ديده شد بايد کندو را باز و قابها را بيرون آورده و ملکه اش را حتما به چشم ديد. ديدن تخم ها و لاروها در اين ماه از سال ها و ماه هاي بعدش به هيچ وجه نشان دهنده وجود ملکه در کندو نيست. چه ممکن است جمعيت مدتها پيش ملکه اش را از دست داده و کارگران تخمگذاري کرده باشند. در زنبورداري شهريور ماه و يا ماه آينده بهتر است تعويض ملکه جمعيت هاي ضعيف را انجام داد. با اينکه جمعيت ها ، ملکه را در پاييز با تلفات بيشتري قبول مي کنند تا بهار ولي باز تعويض در پاييز را بايد ترجيح داد چون جمعيت در بهار آينده به سرعت قوي شده و عسل زيادتري مي دهد. براي اينکه تلفات ملکه کمتر شود از روش ويژه اي در تعويض پاييزي ملکه استفاده مي گردد.
آخرين مهاجرت در اين ماه انجام مي شود و زنبورها را به محل اصليشان يعني مکاني که پاييز و زمستان تا بهار در آنجا مي گذرانند برمي گردانند. قبل از مهاجرت بايد طبق قوانين کوچ عمل نموده و پس از مهاجرت برخلاف عقيده عده اي از زنبورداران که سوراخ پرواز کندو را به سمت مشرق مي گذارند تا زنبور صبح ها کارش را زودتر شروع کند. بايد سوراخ هاي پرواز کندو را سمت مخالف باد منطقه قرار دهيم. کوفتن بادهاي شديد به سوراخ پرواز و ورودش به داخل کندو تمام تعادل حرارتي داخلي آن را در هر فصل و هر ماهي که باشد بکلي بهم مي زند و نه تنها فعاليت بلکه حتي زندگي عاديشان را نيز مختل مي کند. اين وضع بخصوص در زمستان خطرناک است.
اين مقاله آخرين مقاله از سري مقاله هاي ماهانه رويال مي‌باشد يعني زنبورداري اسفند ماه.
در اسفند ماه هم مهمترين وظيفه زنبور دار گرم نگهداشتن و گرم بسته بندي نمودن کندوها در محل خودشان است. اين کار تا اواخر فروردين ماه و با هر شيوه ممکن بايد انجام گيرد. ملکه بعد از يک استراحت زمستاني تخمگذاري را از سرگرفته است. به همان نسبت که طبيعت شکوفه و گرده گل در اختيار زنبورها قرار مي دهد ملکه نيز به همان نسبت روزانه تخم مي گذارد. همچنين به همان نسبتي که روزها درازتر مي شوند ملکه نيز بيشتر تخمگذاري مي کند.
براي اولين تخم ها و لاروها گرده هاي جمع و ذخيره شده اواخر پاييز در داخل شان ها و همچنين مواد ذخيره شده در زير پوست زنبورهاي زمستاني که شامل مواد پروتئيني و چربي ها است کفايت مي کند ولي پس از تمام شدنشان بايد از گرده هاي گل شکوفه ها کمک گرفت.
اولين گرده ها پس از سرماي زمستاني را معمولا درختان فندق و بيدمشک مي دهند. گرده هاي فندق از کيفيت خوبي برخوردار نيستند با وجود بر اين در اسفند ماه کمک بزرگي براي جمعيت ها مي باشند. بر عکس گرده هاي بيدمشک يکي از بهترين انواع گرده ها است که وجود دارد و در پرورش و رشد ساليانه جمعيت ها اثر فوق العاده خوبي مي گذارد.
گل هاي بيدمشک علاوه بر گرده مقدار قابل توجهي عسل هم مي دهند. کاشت چند درخت بيدمشک در هر زنبورستان و يا نزديکي آن با اصرار توصيه مي شود. اينکه گرده گل و شهد موادي مي باشند که قدرت و ضعف همه زنبورها و جمعيت ها به ويژه در اسفند ماه بدان وابستگي ناگسستني دارند ولي اين دو ماده به تنهايي جواب گوي همه نيازهايشان نمي توانند باشند. عوامل ديگري هم هستند که در قويتر شدن بخصوص سريعتر قوي شدن جمعيت ها وجودشان نه تنها لازم بلکه غير قابل صرف نظر کردن مي باشند.
جمعيتي که ملکه نداشته باشد زنبورهايش هرگز گرده گل به کندو نمي آورند. بنابراين اگر جلو تخته پرواز کندو زنبورها در حال گرده آوردن ديده شوند نبايد به فکر بي ملکه بودنش افتاد و بي جهت کندو را باز نموده و زنبورها را آزار داد. در ساير کندوها اگر وضع نامطلوب بود کنترلش را در روزهايي انجام دهيد که هوا گرم و آفتابي باشد. براي مطمئن شدن از زنده بودن ملکه پس از بازکردن کندو اگر نتوانستيد خودش را ببينيد به تخم ها و يا لاروهاي آن توجه کنيد. اگر تخم يا لارو داشتيد خود نشان زنده بودن ملکه است.
ولي اگر جمعيتي در اسفند ماه لارو يا تخم نداشت دليل کافي بر بي ملکه بودنش نيست، زيرا بعضي از ملکه ها تخمگذاري را زودتر شروع مي کنند و برخي ديرتر، در اين حال به رفتار زنبورها بايد توجه داشت. اگر پس از بازکردن کندو زنبورهايش آرام بودند ملکه دارد و اگر ناراحت باشند احتمالا ملکه اشان مرده است. براي اطمينان کافي است قابي را با تخم و لاروها خيلي جوان از کندوئي ديگر به وسط اين جمعيت منتقل کرد. 3 الي 4 روز بعد اگر ک يا سلول ملکه رويش زده باشند دليل بر اين است که ملکه ندارد و اگر سلول ملکه نزده باشند حتما ملکه دارد.
در هر محل که کندوها هستند و به هر محلي که منتقل مي شوند، وقت شروع و ختم تک تک گل هاي همان منطقه در يک دفترچه کوچک يادداشت شود. به کمک آن زنبور دار هميشه خواهد دانست که کندوها را به کداميک از مناطق و تقريبا در چه روزي بايد کوچ دهد. از جابجا کردن کندوها در داخل زنبورستان در هر ماه و فصل به هر دليلي که باشد بايد احتراز کرد. انتقال کندو از نقطه اي که به خط مستقيم 10 کيلومتر با محل تازه فاصله داشته باشد مجاز است و نه کمتر، زيرا شعاع پرواز زنبورها بطور عادي 4 کيلومتر مي باشد. به جمعيتي که ملکه ندارد يک ملکه در قفسه ملکه که مقداري خميرشيرين هم داخل يکي از سوراخ هاي قفسه گذاشته شده بايد داد. در اسفند ماه همه جمعيت ها معمولا ملکه تازه را خيلي ساده و بي درد سر قبول مي کنند.
جمعيتهايي که مدفوع آنها بي رنگ روي قاب ها خشک شده اند آلوده به بيماري نوزما مي باشند که در صورت شدت بيماري مدفوع بي رنگ و خشک شده آن اطراف سوراخ پرواز هم ديده مي شوند. به آنها شربت 1به 1 نيمه گرم مخلوط با مقداري داروي ضد نوزما مثل فوماژيلين عصرها به مدت 10 روز مي دهند تا معالجه شوند. وزن کردن هر 2 هفته يکبار فراموش نگردد که باز هم کمک بزرگي به فهميدن وضع داخلي کندوها مي کند. کنترل دائمي و مرتب سوراخ پرواز در اين ماه از لحاظ بيماري و همچنين حمل گرده گل مي تواند باعث آن گردد که نيازي به بازکردن کندو نباشد و بدين وسيله از بازکردن کندوها و اذيت بي جهتشان صرف نظر گردد.
اميدوارم خوندن مقاله زنبورداري اسفند ماه اطلاعات مفيدي را در اختيار شما قرار داده باشد.
اصولا طبقه بندي کندو زنبور عسل به پنج منظور صورت مي گيرد :
اگرما روي يک کندو که داراي جمعيت بيشتر بوده و فضاي خالي و کافي جهت افزايش جمعيت وجود نداشته باشد، يک طبقه گذاشته و چند صفحه موم آجدار و حتي پوکه خالي و شان عسل را در آن قرار دهيم، قطعا زنبوران تمايلي به ورود در طبقه بالا را نخواهند داشت. زيرا ما در آن صورت، به سيستم بيولوژي و فيزيولوژي کلني زنبورعسل در کندو دقت نکرده ايم. معمولا همه جانوران و بخصوص موجودات اجتماعي در لانه ي خود فرم و نظم خاصي براي زندگي و زاد ولد آرايش داده‌اند. بعنوان مثال آذوقه هاي حياتي را در جاها يي از آشيانه ي خود ذخيره مي کنند، که ضمن جلوگيري از فساد آن، دسترسي به آنها آسانتر و راحترشده و همچنين به لحاظ امنيت غذايي مشکلي نداشته باشند.
با اين مقدمه ترتيب و آرايش ذخيره ي آذوقه بوسيله نيروي تدارکات کندو وهمچنين تخمريزي ملکه درکندو، طوري است که ضمن دسترسي آسان به غذاهاي ذخيره شده بخصوص نان گرده و جلوگيري از اتلاف انرژي، امنيت غذايي نيز در کندو تامين شود. به اين صورت که ملکه تخمريزي خود را دراولين حلقه يعني در وسط شان انجام مي دهد و سپس در دومين حلقه، ذخيره ي گرده که از نظر غذايي فوق العاده حائزاهميت است، صورت گرفته و در جوانب و حواشي کادرها، عسل کنسرو مي شود. عين اين سيستم در فضاي داخل کندو هم حاکم است يعني اگر کندو را يک توپ در نظر بگيريم تخم و لارو در مرکز آن و محل ذخيره ي گرده در لايه دوم و بلاخره عسل در جوانب وحواشيي کندوها قرار گرفته است. نکته اي که زنبوردار در حين طبقه گذاري مي بايست مراعات کند حفظ کرويت و آرايش شانهاي کندواست به اين صورت که همان نظم و آرايشي که درآشيانه‌ي زنبوران وجود دارد، همان سيستم و آرايش موجود درداخل کندو حفظ و به طبقه ي جديد منتقل کند. يعني هم تخم ولارو و هم گرده و هم شان عسل به طبقه بالا منتقل شود درغيراينصورت و يا درغياب هر يک از محصولات در طبقه بالا، زنبوران چندان تمايلي جهت ورود به آنجا را نخواهند داشت. زيرا کرويت کندو حفظ نشده است.
براي اين منظور کندويي که مستحق طبقه گذاري به منظورافزايش جمعيت است، مي بايست ترجيحا تعداد سه عدد شان قديمي که داراي تخم و لارو سربسته (سرپوش سلولها هرچه قدر سياه تر باشد بهتر است) که حاوي عسل و گرده کافي هم بوده، به طبق بالا انتقال مي دهيم و بجاي شانهاي خالي صفحات موم آجدار را طوري قرار مي دهيم که اولا هر کدام از صفحات در وسط دو شاني که داراي تخم ولارو سربسته است قرار گيرد. ثانيا براي اين منظور و حفظ کرويت کندو، صفحات موم آجدار را بصورت دو در يک در داخل کندو قرار مي دهيم. به‌عبارت ديگر بعد ازبرداشتن سه عدد شان که حاوي لارو و گرده و عسل از بدنه ي کندو است، بجاي آنها اينگونه عمل مي کنيم.
دو شان قديمي را به کناره ي کندو منتقل کرده و بعد از آنها يک صفحه ي موم آجدارقرار مي دهيم. مجددا بعد از دو شان قديمي ديگر يک صفحه موم آجدار و به همين ترتيب موم آجدار آخري و سومي را بعد از دو شان ديگر قرارمي دهيم (به صورت دو درميان يعني دو شان قديمي و يک صفحه موم آجدار) در صورت وم مي توان يک صفحه موم آجدار را در طبقه بالا و جلو شانها قرار داد تا بدين وسيله ازموم بافي هاي بي مورد جلوگيري کرد. بعضي از زنبورداران بجاي صفحه موم آجدارمذکوردر طبقه بالا ازقابهاي دايره اي(چنبره) که فاقد صفحه ي موم هستند، استفاده مي کنند. زيرا اولا اينگونه قابها علاوه برموم بافي، باعث افزايش جمعيت زنبوران نرشده که نقش بسيار مهمي را درحفظ تعادل کلني وجفت گيري ملکه ايفا مي کند. ثانيا” زنبوردار با اين کار خود صاحب عسل شان خوب و مشتري پسند نيزمي شود.
50 نکته جالب درباره زنبور
1- اگر گرده افشاني توسط زنبور انجام شود، بيشتر گلها بارور مي شوند.
2 – علت اصلي رطوبت داخل کندو در زمستان، مصرف عسل است.
3 – مصرف يک کيلو گرم عسل ،يک ليتر آب توليد مي کند .
4 – بعد از عسل ، موم مهم ترين فرآورده ي زنبور عسل به شمار مي آيد .
5 – مهم ترين غذايي که زنبور براي رشد به آن نياز دارد گرده است .
6 – قطر دانه هاي گرده حدود 5/2 تا 350 ميکرون است .
7 – مقدار مصرف گرده ي يک کلوني در سال ، حدود 25 تا 35 کيلوگرم است .
8 – به طورمعمول زنبورهايي که به جمع آوري گرده مشغول هستند گاهي شهد نيز جمع آوري مي کنند ؛ ولي عکس اين حالت ديده نمي شود .
9- ذخيره کردن گرده ي گل فقط درحجره هاي کارگر صورت مي گيرد؛ ولي در مورد عسل اين طور نيست .
10- در سبد گرده ممکن است چند نوع گرده مشاهده شود؛ ولي در عسل دان فقط يک نوع عسل است .
11- گران ترين عسل جهان عسلي است که در سواحل درياي سياه ترکيه توليد مي شود و هر کيلو حدود 250 دلار به فروش مي رسد .
12- ژله ي رويال موجود در حجره هاي کارگر مرغوبيت کمتري نسبت به ژله ي رويال حجره هاي ملکه دارد .
13- عسل تنها ماده غذايي است که در ارزيابي کيفي و استانداردهاي آن ، آزمايش ميکروبي وجود ندارد .
14 – قاره ي آفريقا رکورد دار توليد موم در جهان است .
15- کانـادا بـا توليد ميانگين 55 کيلو عسـل به ازاي هـر کنـدو در سـال ، در اين زمينه رکورد داراست .
16- ميانگين توليد عسل به ازاي هر کندو در ايران 10 کيلو است و در جهان 8 کيلو مي باشد .
17- ايران از نظر توليد عسل در مقام يازدهم و از نظر تعداد کندو در مقام نهم جهاني قرار دارد .
18- زنبور، نوزادان را در دماي 5/33 درجه ي سانتي گراد در داخل کندو پرورش مي دهد .
19 – ازحرارت 34-39 درجه ي سانتي گراد جهت سرد کردن کندو اقدام مي شودو در زمان تهويه ي کندو، آب زيادي توسط کارگران به داخل کندو وارد مي شود .
20 – بهترين دما براي فعاليت زنبور، دماي بين 16-32 درجه ي سانتي گراد است .
21 – فعاليت زنبور در دماي 10 درجه ي سانتي گراد شروع مي شود .
22 – زنبور در حرارت کمتراز 8 درجه فعاليتي از خود نشان نمي دهد .
23 – قدرت درک تغيير درجه حرارت در زنبور10 برابر انسان است .(اين قدرت در انسان 2 درجه سانتيگراد است .)
24 – آنتن در زنبور کارگر عمدتاً به منظور يافتن گل و در ملکه براي درک وضع تخم ريزي مورد استفاده قرار مي گيرد .
25 – زنبور عسل 16 زوج کروموزوم دارد .
26 – در نهمين روز پس از تخم ريزي ،پنجمين و آخرين پوست اندازي دوران لاروي صورت مي گيرد . در اين مرحله سينه و شکم به طور کامل نمايان است.
27- لارو زنبور عسل در غذاي خود غوطه ور است؛ بنابر اين تا پايان دوره ي لاروي که انتهاي روده به مخرج وصل مي شود مدفوع نمي کند.
28- ميزان تخم ريزي ملکه در روز، حداکثر حدود 3000 تخم است، که اين ميزان هم وزن خود ملکه است و علت آن تغذيه ي منحصربه فرد ملکه است. اين موضوع در جهان جانوران يک رکورد محسوب مي شود.
29 – تخم درون حجره ي ملکه با تخم درون حجره هاي کارگر فرقي ندارد.
30 – ملکه در هفتمين روز خروج از حجره براي جفت گيري آماده مي شود.
31 – مدت زمان جفت گيري حدود 10 تا 30 دقيقه است.
32 – تخم ريزي ملکه 2 يا 3 روز بعد از جفت گيري شروع مي شود و حداکثر اين زمان يازده روز است.
33 – جفت گيري ملکه فقط براي يک بار در طول عمر صورت مي گيرد و اسپرم دريافتي تا حدود 6 سال در کيسه ي اسپرم ملکه به صورت سالم و نيمه فعال باقي مي ماند . اين موضوع يکي از شگفتي هاي زندگي زنبور عسل و از موارد استثنايي حيات جانوران است.
34- در زنبور عسل، متابوليسم دوران لاروي به گونه اي است که دفع مدفوع وجود ندارد.
35 – دو ملکه ي خواهر نمي توانند با هم، همزيستي کنند؛ ولي ملکه هاي مادر و دختر براي مدتي مي توانند.
36 – فرق لارو ملکه و لارو کارگر در مصرف ژله ي رويال و تغذيه ي آنهاست.
37 – کندو بايد حداقل 15 تا 20 سانتي متر از زمين فاصله داشته باشد تا اولاً رطوبت را از زمين نگيرد و ثانياً با آمدن برف، دريچه ي پرواز بسته نشود. براي جلوگيري از ورود آب باران به داخل کندو، کندو بايد کمي به سمت جلو مايل باشد.
38 – در موقع قرار دادن بچه کندو به داخل کندو، درصورت امکان حداقل يک قاب لارو، درون کندو قرار دهيد.
39 – ارتفاع دريچه ي پرواز 7 ميلي متر است.
40 – زنبور نر فاقد نيش، سبد گرده، غدد مولد موم و خرطوم کامل است. جثه ي زنبور نر نسبت به زنبورهاي کارگر، بزرگتر است.
41- پرواز آشنايي با محيط از سن يک هفتگي پس از خارج شدن از حجره شروع مي شود.
42- حـجره هـاي شـان ها بر حسب اندازه به دو گروه کارگري و نـر تقسيم مي شود . ملکه بـا اندازه گيري اختلاف 5/1 ميلي متري بين آنها انتخاب مي کند که تخم نر بگذارد يا کارگر .
43 – زنبور ملکه، شکمي بلند وکشيده دارد . بال هاي آن نسبت به شکم کوتاه است و فاقد غدد مولد موم وسبد گرده مي باشد .
44 – زنبور در شب پرواز نمي کند و مانند مورچه حرکت مي کند .
45 – زنبور عسل براي نيش زدن نياز دارد شکم خود را 90 درجه بچرخاند . بنابراين زنبورهاي بچه کندو و زنبور برگشتي از مزرعه بدليل پر بودن شکم اين امکان را ندارند .
46 – در انتخاب محل کندوي جديد (بچه کندو) نوعي سيستم راي گيري در کلوني حاکم است ؛ بدين معني که محل هايي که بيشترين رقص در مورد آنها صورت مي گيرد، انتخاب مي شوند .
47 – ملکه هيچ موقع از نيش خود به جز در مقابله با رقبا استفاده نمي کند ؛ زيرا هم شکم او پر است و هم نياز نيست در جايي که کارگران هستند از نيش خود استفاده کند . بعلاوه کلوني با وجود ملکه برپاست ودر صورت اضطرار، اگر از نيش خود استفاده کند ، به دليل نداشتن خارهاي وارونه روي نيش نخواهد مرد .
48 – ملکه تنها عضوي از کلوني است که در کندو دفع مدفوع دارد. اين مدفوع بلافاصله توسط پرستاران به خارج کندو منتقل مي شود . اين موضوع رابطه ي تنگاتنگي با امنيت کلوني دارد. زنبور نر و کارگر مدفوع خود را خارج از کندو دفع مي کنند. اين دو زنبور حتي قادرند در زمستان يا در شرايط بد اقليمي، مدفوع خود را تا 6 ماه نگه دارند .
49 – در زمان تکثير کلوني، علايم و نشانه هاي مسير برگشتي به کندوي مادر، درعرض چند دقيقه از حافظه ي زنبورهاي همراه بچه کندو پاک شده، علايم مکان جديد جايگزين مي گردد.
50 – دو مشکل بزرگ صنعت زنبورداري در سطح جهان، يکي بچه کندو و ديگري زمستان گذراني در مناطقي غير از استوا ست .
کليه قاب هاي که زنبورها اشغال کرده اند را قشنگ به هم چسبانده وزنبور را به حالت فشرده درمي‌اوريم وقابهاي که زنبور درآن اشغال نکرده است را جمع کرده وقسمت فضاي خالي کندو را توسط يک کارتن يا تخته سوا مي‌کنيم وآن فضاي خالي را توسط قاب هاي کندو پر مي‌نماييم و در کندو را مي‌بنديم.
زنبور عسل را رطوبت از بين ميبرد؛ سرما زنبور عسل را از بين نمي‌برد؛ براي اينکه هواي داخل کندو تعبيه شود
در زمستان، بالاي ملافه يک سوراخ به اندازه سه سانتي متر بر روي ملافه انجام مي‌دهيم تا هواي آلوده و رطوبت از کندو خارج شود.
نوع عملياتي که براي آماده کردن کلني ها براي زمستان گذراني لازم است، بستگي به شرايط آب و هواي مناطق مختلف دارد. در مناطق گرم اين عمليات حداقل، در مناطق معتدله کمي بيشتر ولي در نواحي سرد زندگي کلني هاي زمستان گذران بستگي به عمليات آماده سازي دارد. آماده سازي براي زمستان گذراني بايد بلافاصله بعد از برداشت عسل آغاز شود.
عده اي عقيده دارند که تعويض ملکه بايد اولين اقدام باشد تا کلني براي بهار آينده آماده گردد. درباره اين که يک ملکه را تا چه حدي مي توان نگهداري نمود، عقايد متفاوتي وجود دارد. با وجود اين که يک ملکه مي تواند 8 – 7 سال قدرت تخمريزي خود را حفظ کند، بعضي زنبورداران هر ساله ملکه کندوهاي خود را عوض مي کنند. بعضي ملکه عده اي از کلني هاي خود را در پاييز و ملکه عده ديگر را در بهار سال بعد تعويض مي کنند. شايد بدترين روش ها اين باشد که کلني هاي خودشان تعويض ملکه کنند و ملکه ها مارک دار نباشند.
در جاهايي که ميزان نوش و گرده فراوان است و کلني از نظر جمعيت توسعه سريعي دارد ملکه عمرش کوتاهتر است. ملکه جوان در پاييز با سرعت بيشتري تخمگذاري مي کند و تعداد زياد زنبورهاي پاييزه بوجود مي آورد. به علاوه قيمت خريد آنها در پاييز از بهار ارزان تر است. اگرچه پيدا کردن ملکه پير در کلني پرجمعيت کارآساني نيست، به علاوه ممکن است ملکه به وسيله کارگران کشته شود و کلني در زمستان از بين برود و اما اينها براي رد مزاياي تعويض ملکه در پاييز دلايل مهمي نيستند.
تعويض ملکه با استفاده از استقرار سلول ملکه، به عنوان يک روش ساده و کم زحمت در سال هاي اخير مورد توجه قرار گرفته است. به جاي اين که کلني را براي پيدا کردن و حذف ملکه پير در پاييز جستجو کنند و پس از آن به آرامي ملکه جوان را در آن رها نمايند، يک سلول حاوي ملکه در کندو نصب مي کنند اين عمل باعث مي شود که ملکه سابق به طور اتوماتيک حذف شود. ملکه جديد به محض خروج از سلول، ملکه قبلي کندو را مي کشد و جاي آن را مي گيرد. بعضي ها که اين روش را به کار برده اند، چندان راضي نيستند. زيرا بسياري از ملکه ها داخل سلول ها، مي ميرند و ملکه هايي که موفق به خروج از سلول خود مي شوند، نمي توانند ملکه قبلي را از بين ببرند. مانند تمام روش هاي جديد، در اين روش هم مسائل ناشناخته زياد است.
بازديد کندوها براي اماده کردن کلني‌ها براي زمستان گذراني به شرايط آب و هوايي مناطق مختلف بستگي دارد. اماده سازي کلني ها براي زمستان گذراني بايد بلافاصله بعد از برداشت عسل در اواخر تابستان يا اوايل پاييز اغاز شود.در اين بازديد بايد سه عامل مورد توجه قرار گيرد.
اول:وجود ملکه جوان و شايسته در کندو و وضعيت تخمگذاري‌ان.
دوم:وضعيت جمعيت کندو.
سوم:وضعيت ذخيره زمستاني کندو.
در صورتي که کندويي داراي ملکه پير و از کار افتاده بوده و يا کندويي بدون ملکه باشد در صورتي که زنبوردار ملکه جوان تخمگذار در اختيار داشته باشد بايد ملکه پير را حذف کرده و ملکه جوان را به ان کندو معرفي کند و در صورت نداشتن ملکه جوان چنين کندويي را در ليست کندوهاي ادغامي قرار دهد.در مورد وضعيت جمعيت کندو هر گاه کندويي در اواخر تابستان کمتر از چهار قاب جمعيت داشته باشد چنين کندويي را بايد ادغام کرد.با توجه به ذخيره زمستاني نحوه تغذيه بايد طوري باشد که هر کندو براي يک قاب جمعيت حداقل دو کيلو عسل در اختيار داشته باشد.به عبارت ديگر يک کندوي ده قاب جمعيت بايد حدود 20کيلو عسل جهت زمستان گذراني داشته باشد.
مقدار عسلي را که روزانه يک زنبورعسل در زمستان مصرف مي کند تقريبا0/01گرم بايد در نظر گرفت. بنابراين مصرف روزانه يک کندوي 10-8 قاب جمعيت در زمستان که تقريبا بين 12000تا15000عدد زنبور دارد حدود 120تا 140 گرم عسل در روز است.دليل اين مصرف کم اينست که در هواي سرد زمستان وقتي که هوا کمتر از 8 درجه بالاي صفر باشد زنبورها تمام وقت به صورت گلوله دور هم جمع مي شوند و گرمايي را که بدنشان با خوردن عسل توليد مي‌کند داخل ان گلوله حبس مي‌کنند و در نتيجه مصرف عسل کم مي‌شود. اما با فرا رسيدن اواخر زمستان و شروع فصل تخمگذاري ملکه مصرف عسل زياد مي‌شود.
امروزه جمعيت‌هاي قوي زمستاني به جمعيتهايي گفته مي‌شود که در اواسط تا اواخر پاييز علاوه بر 10قاب کندو حداقل تعدادي از قابهاي طبقه را نيز پر کند و اکثر کندوهاي زنبورداران موفق زمستان را به صورت دو طبقه سپري مي‌کنند.
مقدار ذخيره زمستاني بايد متناسب جمعيت کندو باشد. براي هر قاب زنبور مقدار5/1کيلو ذخيره زمستاني توصيه مي شود.بنابر اين کندويي که داراي 10قاب جمعيت است ذخيره غذايي لازم براي زمستان گذراني‌ان 15 کيلو عسل مي‌باشد.اگر کندويي احتياج به 12کيلو ذخيره زمستاني داشته باشد در مهرماه يا آبان ماه داخل آن 8کيلو عسل موجود باشد به چنين کندويي بايد 4کيلو شکر که معادل 6ليتر شربت مي‌باشد نيز رسانيد تا موجودي ان به 12کيلو برسد. چون شربت غليظ پاييزه بايد دو قسمت شکر و يک قسمت اب باشد.
مقدار عسلي را که يک کندوي داراي 8 قاب جمعيت به طور متوسط تا باز شدن شکوفه هاي بهاري مصرف مي کند به قرار زير است:در ماههاي مهر و ابان و اذر و دي،ماهي 500گرم،در بهمن ماه به علت شروع تخمگذاري يک کيلو گرم،در اسفند ماه دو کيلوگرم و در فروردين ماه پنج کيلوگرم خواهد بود که جمعا ده کيلوگرم عسل را شامل مي‌شود.
در هنگام زمستان که درجه حرارت محيط پايين است زنبورها به صورت توده در امده و دماي وسط توده زنبور که ملکه در انها قرار مي‌گيرد در حدود35 درجه سانتيگراد ثابت نگه داشته مي‌شود. اين امر به خاطر فعاليت ماهيچه اي بدن زنبورها در سطح خارجي توده است که گرما را به طرف داخل توده مي‌فرستند و بدن انها به صورت عايقي مانع خارج شدن گرما از وسط توده مي گردد. براي انجام اين فعاليت زنبورهاي سطح خارجي توده مرتبا با زنبورهاي داخل توده تعويض جا مي‌کنند و با خوردن عسل و انجام حرکات ماهيچه‌اي قادر به توليد گرما مي‌باشند. در هنگام زمستان زنبورها ابتدا در قسمت پايين کندو و نزديک سوراخ پرواز متمرکز مي‌شوند ولي به تدريج با پيشرفت زمستان به طرف عقب و بالا نقل مکان مي‌کنند.در صورتي که کندو دو طبقه باشد به تدريج و در پايان زمستان توده زنبور به طبقه فوقاني و قسمت عقب ان منتقل مي گردد.در مواقعي که هوا خيلي سرد باشد زنبورهاي سطح خارجي توده زمستاني سر و قفسه سينه خود را به داخل توده فرو برده و فقط شکمشان در سطح توده واقع مي شود.ولي با گرم شدن هوا مجددا توده از هم باز شده و فضاي بيشتري را اشغال مي‌کنند و با اين عمل درجه حرارت داخل کندو را تنظيم مي‌کنند.
براي توليد عسل طبيعي به مقدار يک کيلو گرم، حدود سه کيلو شهد لازم است که 20 هزار زنبور آن را از 4 ميليون گل جمع آوري مي کنند. بنا بر سايت ويکي پديا ، زنبورهاي مزرعه مجبورند مسافتي برابر سه دور چرخيدن به دور زمين را براي توليد يک کيلو عسل طبيعي طي کنند.
1. زنبورهاي مزرعه براي جمع آوري شهد و تغذيه از گل ها، بيرون مي روند. آن ها با خرطوم خود شهد موجود در گل ها را مي مکند و در قسمت ويژه شکم خود که به آن معده عسل مي گويند ذخيره مي کنند.
جداي از شهد ، زنبورها گرده گل هم جمع مي کنند. تمام بدنشان از کرک و موهاي بسيار ريز پوشيده شده و هنگامي که به روي گل ها مي نشينند، گرده به کرک هايشان مي چسبد. زنبورها اين گرده ها را با پاهاي خود جمع کرده و با پاهاي عقبي آن را در سبد گرده خود جمع مي‌کنند. در واقع سبد که نه، بلکه موهاي بلند و کلفت تري هستند که دور تا دور بند مياني جفت پاي عقبي زنبورها را پوشانده اند.
2. پس از جمع آوري شهد تقريبا 150 گل و پر کردن سبد با گرده ، زنبورها به کندو بر مي گردند. در راه، آنزيم هايي را در شکم خود به شهد اضافه مي کنند که باعث تجزيه مولکول هاي قند پيچيده موجود در شهد گياهان به گلوکز و فروکتوز مي شود. تمام اين فرآيند تجزيه در راه بازگشت به کندو کامل مي شود.
3. وقتي زنبورهاي مزرعه به کندو مي رسند، شهد را به زنبورهاي کارگر مي دهند. زنبورهاي کارگر نيز آن را آنقدر مي خورند و باز مي گردانند که به غلظت مناسب برسد و سپس آن را در سلول هاي شش ضلعيِ شانِ عسل ذخيره مي کنند.
4. درب سلول ها را باز مي گذارند و فرآيند تبخير رطوبت از عسل را با به هم زدن بالهايشان روي آنها شروع مي کنند.
5. بعد از اينکه شهد خشک شد درب سلول ها را با موم ميبندند. ( حالا انسان مي آيد و همه عسل را براي خود ميبرد! )
به خاطر بال زدن سريع زنبورها آب اضافي موجود در عسل تبخير مي شود و به حدود 18 درصد مي رسد. جالب است بدانيد که زنبور عسل هرگز نمي خوابد و اگر شما در شب بين کندوها قدم بزنيد صداي وزوز زنبورها که مشغول تبخير آب عسل و يا دهان به دهان کردن آن مي باشند مي شنويد. بعد از اينکه زنبور عسل ساکارز را تبديل به فروکتوز و گلوکز کرد و عسل را هم تغليظ کرد آن را در خانه هاي شش ضلعي ذخيره مي کند و با لايه اي از موم نازک که ما به آن پولک مي گوييم درب استوانه را پلمپ مي کند تا زماني که يا خود زنبورها عسل را بخورند و يا زنبوردار عسل را برداشت کند.
بد نيست بدانيم که در مناطقي از کشور که رطوبت موجود در هوا بسيار بالاست و نزديک دريا هستند زنبور نمي تواند ميزان آب را به مقدار مطلوب برساند و به همين دليل اين عسل ها رقيق تر هستند اما در مناطق کوهستاني و خشک زنبور به راحتي رطوبت عسل را کنترل مي کند.
تصور اشتباهي در بين بعضي وجود دارد که عسل را مدفوع زنبور عسل مي دانند در صورتي که سيستم گوارش زنبور با سيستم توليد عسل آن کاملا مجزاست و زنبور عسل که سرآمد همه ات هست هرگز داخل کندو مدفوع نمي کند.
نام ديگر آن عنصر قهوه اي يا عسل جنگلي است. زنبورها مي توانند بجاي شهد گلها ، شيره روي برگ گياهان و درختان را که به آن عسلک مي گويند جمع آوري کنند. عسلک را ات مکنده همچون شته با تغذيه از گياهان از خود بجا مي گذارند. آنها عصاره گياهان را مي مکند تا پروتئين مورد نيازشان را تامين کنند، باقيمانده عصاره اي که استفاده نمي کنند دفع مي شود و حاوي قند است.
بقيه ي مراحل بعد از جمع آوري عسلک مانند مراحل درست کردن عسل انجام مي شود.
1. به زنبورهايي که عسلک جمع مي کنند بايد به نوعي پروتئين رساند زيرا عسلک بر خلاف گرده، پروتئيني ندارد.
2. بخاطر اين که عسلک مواد غير قابل مصرف زيادي دارد و فرآيند عسل سازي از آن براي زنبورها کم بازده و خسته کننده است، زنبوردار ها در سرماي زمستان بايد عسلک ها را قبل از اينکه زنبورها به آن دسترسي پيدا کنند از روي گياهان پاک کرده و از مريض شدن آنها جلوگيري کنند، وگرنه ممکن است تمام کلوني زنبورها به دليل اسهال از بين بروند.
در مقايسه با عسلي که از گلها تهيه مي شود، عسلِ عسلک تيره رنگ تر است و بوي شديدي مثل بوي ميوه پخته شده يا مرباي انجير دارد. به شيريني عسل گلي نيست و به ندرت شکرک ميزند.
آيا زنبورها عسل را بالا مي آورند؟
بله اما نه از معده اصلي شان بلکه از يک معده مخصوص که فقط براي اين کار استفاده مي شود.
دماي داخل کندو چقدر است؟
هميشه حدود 36 درجه سانتي گراد، يعني دماي بدن انسان است و زنبورها آن را در هر شرايطي، چه در زمستان ، چه در تابستان يکسان نگه ميدارند.
اين بالاترين دماست که نگهداري عسل در آن بهتر است زيرا در اين دما مواد مغذي آن از بين نمي روند.
بعد از اين که زنبور ها ، سلول هاي عسل را با موم مي بندند، زنبوردار ها مي توانند شان ها را بردارند، درب هاي مومي را با يک تيغه مخصوص جدا کنند و قاب شان ها را داخل دستگاهي ويژه قرار دهند که عسل را از سلول هاي مومي جدا مي کند. سپس عسل پاکسازي و بسته بندي مي شود.
فرآيند ابتدايي توليد عسل اين گونه است. امروزه روش هاي متفاوتي ابداع شده، تکنولوژي در زنبورداري نيز تاثير خودش را گذاشته است.
بيش از يک و نيم ميليون تن عسل از حدود 81 ميليون کلوني ( کندو ) در جهان به دست مي‌آيد. ايران يکي از 10 کشور فعال در زمينه زنبورداري، به لحاظ تعداد کلوني زنبور عسل و توليد عسل مرغوب، در جهان است.
زنبورهاي عسل يکي از مفيدترين، مولدترين و شگفت انگيزترين مخلوقات خداوند هستند. اين ات کوچک از عوامل تنوع زيستي در جهان به شمار مي‌روند. برخي معتقدند بدون زنبور عسل، حيات هستي به خطر مي‌افتد و زندگي در کره زمين بسيار دشوار خواهد شد. به دليل آنکه زنبورهاي عسل نقش بسيار مهمي در عمل گرده افشاني دارند. عمل گرده افشاني در گياهان و درختان به روش هاي مختلفي انجام مي شود. گرده افشاني به وسيله ات و مخصوصا زنبورعسل، مهمترين روش لقاح گياهان است. به عنوان مثال90 درصد بارورسازي درختان ميوه همچون سيب و گيلاس توسط زنبورعسل انجام صورت مي شود، درحالي که در مورد درخت بادام عمل، گرده افشاني فقط توسط زنبورعسل انجام مي‌شود.
ارزش اقتصادي گرده افشاني زنبور عسل، بسيار بيشتر از عسل و موم توليد شده توسط اين ه است. به همين دليل در برخي کشورها به صاحبان کندوهاي عسل، براي استقرار کندوهايشان در باغ‌ها و مزارع مبالغ بالايي پرداخت مي‌شود. پروفسور فيليپ مک کيب (Philip McCabe) رئيس فدراسيون جهاني انجمن‌هاي زنبورداران”اپي‌مونديا” (Apimondia ) ( International Federation of Beekeepers Associations ) معتقد است: «حذف زنبور عسل از چرخه توليد به منزله هشدار زيست محيطي است و براي تنوع زيستي و بقاي بشريت، زنبورها لازم هستند.»
در جهان بيش از 20 هزار گونه زنبور وجود دارد و زنبور عسل گونه اي از آنهاست که زندگي اجتماعي دارد. زنبورهاي عسل با گردآوري شيره و شهد گلها و گياهان در محل زندگي خود به نام کندو، عسل توليد مي کنند که غذايي کامل و دارويي مناسب براي درمان بيماري است. رنگ عسل بر حسب اين که زنبور بر چه گلي نشسته و از آن بهره گرفته، متفاوت است. عسل، گاه شفاف و گاه تيره است. رنگ عسل مي تواند با توجه به سرچشمه اصلي شهد، از سفيد روشن (عسل اقاقيا) تا سبز تيره متمايل به سياه (عسل صنوبر و زبان گنجشک) تغيير کند و طيفي از رنگ‌ها را دربرگيرد. چنانکه عسل افرا ليمويي رنگ، عسل ميوه ها زرد متمايل به قهوه‌اي و عسل آويشن به رنگ عقيق قرمز است. گفته مي‌شود عسل‌هاي تيره رنگ، از نظر املاح معدني اغلب غني‌تر از عسل‌هاي روشن است.
رنگ عسل مي تواند با توجه به سرچشمه اصلي شهد، از سفيد روشن تا سبز تيره متمايل به سياه تغيير کند
ارزش غذايي عسل بسيار بالا و يک غذاي کامل است. کيفيت بالاي عسل را مي توان به دليل گزينش گياهان از سوي اين ه کوچک دانست. زنبورهاي عسل به شکل غريزي، گل هاي مفيد را از غيرمفيد تشخيص مي‌دهند. آنها بر هر گلي نمي‌نشينند و به کمک قدرت تشخيص و بويايي خود، شکوفه بهترين گلها و گياهان را براي استفاده بر مي‌گزينند. عسل علاوه بر داشتن نقش غذايي موثر و کمک به رفع کمبودهاي غذايي مي تواند به عنوان دارو و مکمل آن در بهبود بيماري‌ها مورد استفاده قرار گيرد. عسل حاوي مواد معدني همچون فسفر، کلسيم، آهن، پتاسيم، يد، منيزيم، سرب، مس، سولفور، نيکل، روي و سديم است که ميزان آنها در انواع مختلف عسل متفاوت است. يک کيلوگرم عسل بيش از 3 هزار کالري انرژي دارد. عسل داراي انواع آنزيم‌ها، پروتئين، اسيدهاي آمينه، اسيدهاي آلي همچون اسيد فرميک و رايحه‌هاي معطر است. اسيد فرميک، يک ضدعفوني کننده طبيعي است که مانع فاسد شدن عسل مي‌شود و ضد روماتيسم است. از عسل مي‌توان به عنوان يک ماده ضد عفوني کننده زخم‌ها به ويژه زخم‌هاي دهان و گلو استفاده کرد.
بيش از يک و نيم ميليون تن عسل از حدود 81 ميليون کلوني ( کندو ) در جهان به دست مي آيد. ايران يکي از 10 کشور فعال در زمينه زنبورداري به لحاظ تعداد کلوني زنبور عسل و توليد عسل مرغوب در جهان است. طبق آمار سال 2013 ميلادي صنعت زنبورداري ايران از نظر تعداد کلوني زنبور عسل، رتبه چهارم و از نظر ميزان توليد عسل در رتبه هشتم جهان قرار داشت. در ايران به دليل وجود اقليم هاي مختلف و حدود 130 ميليون هکتار مرتع، جنگل و باغ مشجر، شرايط مناسبي براي رشد و توسعه فعاليت زنبورداري وجود دارد. فعاليت زنبورداري در ايران به دليل چهار فصل بودن کشور ، در تمام طول سال امکان‌پذير است.
به لحاظ تاريخي سابقه رشته زنبورداري در ايران به قرن‌ها قبل از ميلاد مسيح بازمي‌گردد. در آن دوران زنبورداري به عنوان يک شغل جانبي و سرگرمي مطرح بود. در قرن بيستم صنعت، زنبورداري ايران دچار تغيير و تحول شد. در اين دوران به تدريج کندوهاي جديد، جاي بيشتر کندوهاي بومي را که به اشکال مختلف تنه درختي، کوزه‌اي، سبدي و چليکي بود، گرفت و روش هاي جديد جايگزين روش‌هاي قديمي شد. از حدود 40 سال پيش با ورود ملکه‌هاي اصلاح شده به ايران و آموزش متقاضيان پرورش ملکه‌ي زنبور عسل، توليد ملکه در بخش هاي دولتي و خصوصي آغاز شد و امروزه سالانه بيش از 100 هزار ملکه در ايران توليد و بين زنبورداران توزيع مي شود.
صنعت زنبورداري در استانهاي مختلف ايران همچون آذربايجان غربي و شرقي، اردبيل، کردستان، لرستان، گلستان، مازندران و اصفهان رواج دارد. عسل مناطق شمال غربي ايران همچون آذربايجان غربي و شرقي و نيز اردبيل از مرغوبيت مثال‌زدني برخوردار است. از مشهورترين برندهاي عسل جهان، برند عسل سبلان واقع در استان اردبيل است. استان اردبيل يکي از قطب‌هاي توليد عسل در ايران است. در اين استان برخي زنبورداران با توجه به آب و هواي معتدل، تنوع گياهان به ويژه در دامنه پرگل کوه مرتفع سبلان و شهرستان مشکين شهر، موفق شده‌اند از هر کندوي زنبورعسل به طور متوسط بيش از 40 کيلوگرم عسل به دست آورند. صاحبان کندوي عسل براي مبارزه با آفات، از مواد طبيعي گياهي استفاده مي کنند و محصول توليد شده، ارگانيک است. در اين استان، شهرستان خلخال رتبه برتر ايران را از نظر توليد عسل از کندوهاي بومي و سنتي دارد.
از ديگر قطب‌هاي مهم توليد عسل در ايران استان آذربايجان غربي با توليد سالانه بيش از 20 هزارتن عسل است. استان آذربايجان غربي با داشتن بيش از يک ميليون کندوي زنبور عسل و شش هزار نيروي‌کار، مراتع وسيع و سرسبز، تشکل‌هاي توانمند و وجود کارگاه‌ها و کارخانه‌هاي مدرن بسته بندي، ظرفيت بالايي در زمينه توليد عسل و ساير فرآورده‌هاي عسل از جمله موم، گرده گل، ژل رويال و حتي زهر زنبور عسل دارد .
کندوي زنبور عسل، علاوه بر عسل، محصولات و فرآورده‌هاي متنوعي مانند زهر زنبور عسل، موم، بره موم، ژل رويال و گرده گل دارد که به لحاظ ارزش اقتصادي و درماني در مرتبه بالاتر از عسل قرار دارند. زهر زنبور عسل در درمان بيماري‌هاي سيستم ايمني کاربرد دارد. بره موم يا Bee glue خاصيت آنتي بيوتيک طبيعي را دارد. اين ماده يکي از محصولات کاربردي و مفيد زنبور عسل است که از مقادير مختلف موم زنبور و رزين‌ها تشکيل مي شود. ژل رويال، ماده غذايي لاروها در سه روز اول زندگي است. اين ماده غذايي، ارزش افزوده بسيار بالايي دارد و در جلوگيري از آايمر، فشار خون، تصلب شرائين و سرطان موثر است. ژل رويال بسيار مغذي و نيرو بخش است و به عنوان غني‌ترين ماده مغذي بيولوژيک شناخته شده است .
مصرف عسل در ايران در مقايسه با ساير کشورهاي جهان بالاست. سرانه مصرف عسل در جهان به طور متوسط بين 250 تا 300 گرم است و اين در حالي است که سرانه مصرف اين محصول در ايران حدود يک کيلوگرم يعني بيش از 3 برابر ميانگين مصرف جهاني است. با وجود اينکه ايران در کشورهاي منطقه، بازار خوبي براي عرضه عسل دارد اما به دليل مصرف بالا و مزيت قيمتي در داخل کشور ، اقبال چنداني براي صادرات اين محصول از سوي زنبورداران ايراني وجود ندارد . از اين رو مقدار کمي از عسل توليد ايران از جمله عسل آذربايجان غربي به کشورهاي همسايه، شرق آسيا و اروپا صادر مي شود. ترکيه از جمله کشورهاي واردکننده عسل از ايران است. اين کشور عسل وارداتي از ايران را با برند ترکيه به کشورهاي حوزه خليج فارس ، قفقاز و اروپا مجددا صادر مي کند.
درباره این سایت